Bram van der Stok

Bram van der Stok is op 30 oktober 1915 in Pladjoe (Sumatra) geboren. Hij komt naar Nederland voor zijn dienstplicht en haalt in 1937 zijn vliegbrevet. Daarna gaat hij in Utrecht geneeskunde studeren. Hij wordt wegens de oorlogsdreiging in maart 1939 gemobiliseerd en in Soesterberg gestationeerd. Enkele maanden later wordt hij met de 1e Jachtvliegersafdeling naar het militair vliegveld De Kooy bij Den Helder overgeplaatst.

Op de eerste dag van de Duitse inval in Nederland is Van der Stok met zijn afdeling reeds in de lucht als de Duitsers een aanval uitvoeren op vliegveld De Kooy. In het luchtgevecht dat volgt schiet Van der Stok een Duitse Messerschmitt Bf 109 uit de lucht. In de dagen tot aan de Nederlandse capitulatie vliegt hij nog een aantal missies.

Na de capitulatie van het Nederlandse leger vervolgt Van der Stok zijn studie, maar al snel probeert hij naar Engeland te gaan om vandaar verder te vechten tegen de Duitsers. Hij doet in totaal drie vergeefse pogingen om over zee naar Engeland te komen. Bij een vierde poging, op 2 juni 1941, kan hij met hulp van vrienden aan boord van het onder de Panamese vlag varende vrachtschip St-Cergue komen, dat afgemeerd ligt aan Pier 2 in de Noorderhaven van Rotterdam. Eenmaal aan boord verbergt hij zich onder de vloer van het ketelhuis.

Een aantal dagen later wordt het schip aangehouden door de Britse kruiser HMS Devonshire, waarna Van der Stok samen met Erik Hazelhoff Roelfzema en drie andere Nederlanders - Peter Tazelaar, Toon Buitendijk en Gerard Volkersz - enkele dagen later voet aan wal zet op de Faroer-eilanden. Vandaar reizen ze door naar Schotland. Daar worden ze door de Britse Inlichtingendienst ondervraagd, waarna ze zich moeten melden bij de Nederlandse militaire autoriteiten in Londen.

Van der Stok 'pilot officer' (tweede luitenant) bij de RAF aangesteld en krijgt de opdracht zich bij het 91e squadron te melden. Daar volgt Van der Stok een conversiecursus om hem vertrouwd te maken met de Supermarine Spitfire. Na deze cursus volgt in december 1941 een overplaatsing naar het 41 Squadron op Westhampnett, dat niet alleen een defensieve taak heeft, maar ook verkenningsvluchten en 'sweeps' boven Het Kanaal en Frankrijk maakt.

In dienst van het 41 squadron haalt Van der Stok een Luftwaffe Me-109 neer. Op 12 april 1942 wordt hij zelf met zijn toestel tijdens een gevecht met Duitse Focke Wulf FW 190's neergeschoten boven Saint Omer en gevangengenomen. Hij wordt op transport gezet naar het krijgsgevangenenkamp Stalag Luft III in oostelijk Duitsland.

In Stalag Luft III is bij aankomst van Van der Stok reeds een organisatie opgezet die zich bezighoudt met het voorbereiden van een ontsnapping. Ingedeeld in groepen houden de gevangenen zich bezig met het verzamelen van nuttige materialen, het vervalsen van documenten en het graven van een ontsnappingstunnel, die overigens meerdere malen is ontdekt en vernietigd. Er moet dus een nieuwe tunnel gegraven worden. Het is de bedoeling dat zo’n 220 gevangenen volgens een strak schema ’s nachts door een tunnel ontsnappen.

In de nacht van 24 maart 1944 vindt de ontsnapping plaats: 77 gevangenen kruipen door de tunnel en ontsnappen voordat de tunnel wordt ontdekt. De andere gevangenen worden gesnapt. De Gestapo opent een klopjacht op de ontsnapte gevangenen. Twee ontsnapten worden tijdens de vlucht al direct opgepakt, eenentwintig ontsnapten worden binnen een paar uur gevonden en teruggebracht naar Stalag Luft III en de overige vijftig ontsnapte officieren worden overgedragen aan de Gestapo. Op persoonlijk bevel van Hitler worden vijftig officieren, geheel tegen de Geneefse Conventies in, geëxecuteerd om als voorbeeld te dienen. De overige 23 worden door de Gestapo in bewaring gesteld en uiteindelijk naar andere kampen gestuurd. Zeventien van hen keren terug naar Stalag Luft III, vier worden naar Sachsenhausen gestuurd, en twee naar het beruchte Kasteel van Colditz.

Van alle officieren die uit Stalag Luft III weten te ontkomen, bereiken er uiteindelijk slechts drie neutraal terrein: Bram van der Stok en de Noren Per Bergsland en Jens Müller. De Noren roeien uit Denemarken naar het neutrale Zweden. Om aan controles te ontkomen, doet Van der Stok het tegenovergestelde van wat hij dacht dat de Duitsers zouden verwachten. In plaats van naar het westen te gaan neemt hij eerst een trein in oostelijke richting, dieper Duitsland in. Hij bereikt Nederland, maar reist onmiddellijk door. Van der Stok wordt in Utrecht via oude studievrienden op de pilotenlijn naar Spanje gezet. Na een gevangenschap van twintig maanden en een lange zwerftocht van vele weken langs Leipzig, Apeldoorn, Utrecht, Maastricht, Brussel, Parijs, Dijon en Toulouse komt hij uiteindelijk in Madrid aan. Na aanvankelijke internering krijgt hij de benodigde papieren om naar Gibraltar door te reizen, vanwaar hij met een DC-3 terug op 10 juli 1944 naar Engeland is gevlogen, en daar op 11 juli 1944 op Whitchurch Airport (Bristol) is geland. Tijdens de laatste paar maanden van de oorlog is Van der Stok squadron commandant van het Nederlandse 322 Squadron RAF.

Nadat het grootste gedeelte van Nederland is bevrijd, heeft Van der Stok eindelijk de gelegenheid om zijn familie te bezoeken. Zijn twee broers zijn tijdens de oorlog in het verzet actief geweest maar zijn daarbij opgepakt en in de concentratiekampen van Mauthausen en Neuengamme om het leven gekomen. Ook de vader van Van der Stok is door de bezetter opgepakt in verband met de ontsnapping uit Stalag Luft III. Hij is daarbij gemarteld waardoor hij blind wordt.

Van der Stok is veelvuldig onderscheiden: Bronzen Leeuw, Bronzen Kruis, Kruis van Verdienste, Vliegerkruis, Oorlogsherinneringskruis, Verzetsherdenkingskruis, Oorlogskruis met Palmen (België), Croix de Guerre 1940-1945 (Frankrijk), Oorlogskruis 1940 (Polen). Hij was tevens Officier in de Orde van Oranje-Nassau en in de Orde van Leopold II met palmen (België).

Ander eerbetoon:
* De Nederlandse luchtmacht heeft een Lockheed C-130H Hercules naar Van der Stok vernoemd.
* In Leidschenveen-Ypenburg bevindt zich een “Van der Stoklaan”.

Foto 2: V.l.n.r. Bram van der Stok, Foquin de Grave en Jan Bosch op 10 mei 1940 op De Kooij.